Fire av ti har blitt meir skeptiske til oppdrettslaks

– Mi haldning har endra seg! Eg verken kjøper eller et oppdrettslaks!

Saman med dottera og barnebarnet ruslar Elisabeth Misund Hagseth i Ålesund sentrum –
byen som likar å kalle seg fiskerihovudstad og husar fleire store selskap knytt til oppdrettsnæringa.

– Kvifor et du ikkje laks lenger?

– Eg veit ikkje heilt, men det er jo noko med alle desse sjukdomane dei har hatt og maten dei gir dei. Eg er veldig skeptisk, så eg kjøper frå elv når eg kjøper laks.

• Laksegigant erkjenner laksedødproblem, og investerer 500 millionar for at den skal leve.

Eldre mest negative

Og Hagseth er ikkje åleine.

NRK har gjennomført ei spørjeundersøking om nordmenn si haldning til oppdrettsnæringa har endra seg.

37 prosent svarar at dei har blitt meir negative til oppdrettslaks den siste tida.

Det har ikkje mangla på negative avsløringar i media om oppdrettslaksen dei siste månadene:

Blant dei som svarar at dei har endra haldning til det negative, så oppgir dei fleste at det er etiske- og miljømessige årsaker som ligg bak.

Størsteparten av dei som har blitt meir negative finn vi i aldersgruppa 60–79 år. Dei yngre har i mindre grad blitt meir kritiske.

Ikkje første gong laksen vert diskutert

Oppdrettslaksen har lenge vore omdiskutert.

Medan oppdretten gjev mange arbeidsplassar og inntekter, har naturvernarar og ernæringsekspertar stilt spørsmål heilt sidan den første merden vart sett ut i Noreg på 70-talet.

I 2004 publiserte det anerkjende forskingsmagasinet Science ein stor studie som synte at oppdrettslaks inneheldt fleire giftstoff enn villaks, og at europeisk oppdrettslaks var vesentleg meir forureina enn amerikansk.

Denne artikkelen vart mykje omdiskutert i åra som følgde, og langt få alle var einige i at funna stemte.

Uansett vart funn av giftstoff brukt som argument då Russland stoppa importen av norsk laks i 2006, men fleire meinte at dette ikkje var den ekte grunnen.

I seinare år har studiar funne at mengda miljøgifter i oppdrettslaks har gått kraftig ned, og faktisk at villaks kan ha større mengder skadelege stoff i seg enn oppdrettsfisken.

Samstundes har Noreg år etter år slått rekord etter rekord i mengda produsert og eksportert laks: I 2023 vart 1,2 millionar tonn laks til ein verdi av 122,5 milliardar kroner eksportert.

Med ein porsjonsstørrelse på ca. 300 gram snakkar ein då om fire milliardar middagar.

Oppdrettslaks har altso lenge vore omdiskutert, men er blant dei største eksportnæringane for Noreg og produserer enormt mykje mat.

– Alt nytt er dårleg nytt

Omdømmeekspert Trond Blindheim er ikkje nådig i si vurdering av laksenæringa.

Han er dosent ved Høgskolen i Kristiania, med omdøme og merkevarebygging som ekspertområde.

– Når det gjeld laksenæringa så er det slik at alt nytt er dårleg nytt. Og det har vore veldig mange negative oppslag som bidrar til å øydelegge omdømmet for laksenæringa. Men det er jo dokumentert det som kjem fram, seier Blindheim.

Sjølv har han og familien heilt slutta å ete oppdrettslaks.

– Næringa må skjerpe seg alvorleg! Dei har ein stor snuoperasjon framfor seg for å gjenopprette sitt gode namn og rykte, men det er langt dit!

Jobbar for å bli betre

– Vi tar folk sine bekymringar på alvor, og det er jo viktig å få fram at alle desse negative sakene som har vore det siste året særleg, er unnatak i all hovudsak.

Øyvind Andre Haram er kommunikasjonssjef i Sjømat Noreg, som organiserer mange bedrifter i oppdrettsnæringa.

Han vil trekke fram at fleirtalet i undersøkinga svarar at dei ikkje har blitt meir negative til oppdrettslaksen.

Han seier at oppdrettsnæringa i all hovudsak har mykje positivt å vise til.

– Det må vi bli flinkare til å få fram!

– Er du redd for omdømmet til næringa?

– Folk responderer gjerne ut frå korleis dei blir fortalt om det gjennom medieoppslaga. Hadde vi hatt like mange oppslag i media om ting som er positivt, ville nok tala sett annleis ut, seier Haram.

• På dette anlegget jobbar dei for å bli kvitt luseproblemet. Kanskje er laser løysinga?

Delte meiningar

Medan mange har blitt meir negative til oppdrettslaksen den siste tida, svarar 51 prosent at haldningane er uendra.

3 prosent seier dei har blitt meir positive.

Og gatelangs i Ålesund er det ulike meiningar:

• Nordmenn et mindre fisk enn før, men eksporten når stadig nye høgder.

Handlar laks som før

Trass i haldningsendringar, viser dette ikkje tydeleg igjen i kva folk kjøper på butikken.

I desember i fjor viste tala for enkelte aktørar at salet faktisk hadde auka.

Rema 1000 svarar likevel at deira tal frå i år viser ein nedgang i salet av laks den siste tida, samanlikna med same tid i fjor.

– Det kan nok skuldast at vi starta 2023 med to store kampanjar på fisk, noko som førte til ein stor auke i salet. Vi ser difor ikkje ein tydeleg trend utover normale svingingar i marknaden. Det seier Kategori- og innkjøpsdirektør, Line Aarnes.

Norgesgruppen opplyser at salsutviklinga på laks er stabil, medan Coop har opplevd ein liten nedgang. Men dei meiner det handlar meir om prisen enn om omdømmet til fisken.

Yngre er minst skeptisk

Elisabeth Hagseth trillar vidare med barnebarnet i vogna.

Og som undersøkinga til NRK viser, så er den yngre generasjonen mindre skeptisk til oppdrettslaksen enn dei eldre – sjølv innanfor familiar.

Dottera til Elisabeth, Nina Hagseth, har ikkje endra sine haldningar i det siste.

– Nei, absolutt ikkje. No er eg ikkje ein person som et så mykje laks, så det har eg ikkje tatt noko standpunkt til.

– Du et det som før?

– Ja, det er ikkje noko eg går og tenkjer over når eg kjøper laks, seier den yngre Hagseth.

• Blir kvitt både lakselus og klimagassar med nytt fiskefôr.