Tettstaden Naustdal

Kyrkjebygging

Steinkyrkja som vart riven for å gje plass til den mektige ”Sunnfjord-katedralen”, Naustdal kyrkje, i 1891, var bygd kring 1150 (sjå Kyrkjer i Naustdal). Mykje tyder på at denne kyrkja var såkalla ”fjordungskyrkje” for eit større område av det gamle Firdafylket. På 1200-talet budde også dei tre mektige Eilivane i Naustdal her.

Utviklinga av tettstaden

Skysstasjon, gjestgiveri og priviligert handel har truleg vore drive i Naustdal frå midt på 1600-talet. I 1684 høyrer vi om Sjur Olsson som har borgarbrev på handelen i bygda.
Av eit løyvebrev frå 1742 går det fram at det er to skjenkestader i bygda. Dei freista stadig å slå beinkrok på kvarandre med gjensidige skuldingar om ulovleg skjenking og misleghald av løyvet.
Mannen som var gjestgjevar i Naustdal kring 1800, var ein av dei rikaste som har budd i bygda. I tillegg til garden Naustdal, åtte Rasmus Monsson Dahl ei mengd gardar i heile Sunnfjord, og hadde store fiskebruk ved kysten. Då han døydde i 1815,
fanst det store mengder kostbare sølvgjenstandar og møblar av utanlandsk opphav i buet.
Frå Voss kom Torbjørn Litlere og starta landhandel i Naustdal i 1872. Sonen hans, Mons Litleré starta i 1886 som 19-åring det uvanlege tiltaket ”Norskmaalets Bokhandel” i same bygget som faren dreiv handel.

Utnytting av Nausta

I 1843 kjøpte prestesonen Johan Sebastian Friis garden, og overtok etterkvart også retten til å drive gjestgiveri og handel. I 1885 overtok svigersonen til Friis; Henrik Gundersen eigedomane, som m.a. omfatta det verdfulle laksefisket under Naustdalsfossen. Dette hadde no engelske sportsfiskarar vist interesse for, og i 1899 reiste Gundersen eit hotell med 12 rom, der han losjerte laksefiskarar i full pensjon. Huset vart rive i 1970. Gundersen bygde elles både fargeri, mølle, elektrisitetsverk og trevarefabrikk ved Naustdalfossen, der han sysselsette tilsaman 18 personar.

Aukande folketal

Folkeveksten i Naustdal sentrum var særleg stor i to bolkar på 1900-talet: I 1930-åra og på 1970-talet. I den første vart det frådelt 33 eigedomar på sentrumsgardane. Den andre og største vekstbolken kom i samband med at Førde i 1965 vart peika ut som vekstsenter (sjå Vekstsenteret Førde) og på få år fekk langt over tusen nye arbeidsplassar. Naustdal kommune la til rette for bustadbyggjing m.a. i lia aust for elva, og mange som arbeidde i Førde valde å slå seg ned i Naustdal. Ei tilsvarande utvikling finn vi i nedre Jølster med bustadfeltet i Langhogane.
Medan det i 1960 budde 313 menneske i Naustdal sentrum, auka talet til 948 i 1994.