Hjørnesteinsverksemda Løland Verft

Grunnleggjaren

Jonas Løland. (©Fylkesarkivet)

Bondeguten Jonas Løland hadde arbeidd som anleggssmed m.a. på Rjukan og i Årdal. I 1914 kom han heim og starta ei lita smie ved fossen i Bøelva saman med Lasse Ness. Her produserte dei m.a. trillebårer, vognhjul og turbinar til småkraftverk.
Ei tid dreiv dei også tønnefabrikk. Frå 1918 var Jonas åleine om drifta. Same året bygde han i samarbeid med Knut Wolff og Eivind Bekken den første slippen ved elvemunningen i Leirvik og starta vedlikehald og reparasjon av fiskebåtar.

Bøelva før kraftverket vart bygd. foto utlånt av Audun Aas, frå boka Skipsverftet ved Sognefjorden

Familieverksemd for far og søner

I 1928 bygde Jonas Løland kraftverk ved fossen i Bøelva. I tillegg til drift

Løland verft i 1935. (©Fylkesarkivet)

av eigne maskiner, leverte kraftverket straum til fleire husstandar i Leirvik. Samstundes bygde Løland ny verkstad, slipp og kai på Indre Bø; Løland Motorverkstad. Etter kvart vart dei seks sønene Anton, Nils, Harald, Johannes, August og Magnus Løland tilsette i verksemda. Harald og Johannes omkom ved arbeidsulukker på slippen i 1927 og 1928.

Bygde småkraftverk

Den fingernemme Jonas laga mykje av utstyret då verksemda starta med elektrosveising tidleg på 1930-talet. Det viktigaste produktet i åra før og etter andre verdskrig var vassturbinar, regulatorar og småkraftverk. Løland leverte turbinar og andre delar til meir enn 50 kraftverk kringom i fylket. Fleire stader bygde dei òg heile kraftverket. Lølands-karane reiste sjølve rundt og monterte anlegga.

Dei produserte også kabelbaner for tømmertransport og fabrikkmaskiner m.a. til Åsnes Skifabrikk og Helle Knivfabrikk.

Loftesnesferja rett før sjøsetting i 1938. Foto: Bjarne Råsberg. © Fylkesarkivet

Skipsverft

Den første båten som vart bygd ved Løland Motorverkstad var "Loftesnesferja" i 1938.
Dette var ei flatbotna ferje på 15 meter som hadde plass til fire bilar og vart dregen over Loftesnessundet i Sogndal med kabeltrekk (Loftesnesferga vart avløyst av bru over sundet i 1958).

Bygg nummer ein frå Løland er sjøsett. Foto: Bjarne Råsberg.© Fylkesarkivet

Eit komplisert oppdrag var skyssbåten "Breim" som vart sett inn i trafikk på Breimsvatnet i 1953. Løland organiserte transporten på den smale vegen frå Sandane til Breimsvatnet.

I 1950-åra leverte verftet fleire fiskebåtar til norske reiarlag, og i 1961 kom det første byggjeoppdraget til Island. Verksemda vart medlem i Vestlandske Fartybyggjarlag i 1955, og laget organiserte i åra som fylgde fleire byggjeoppdrag og finansiering for fiskebåtar både til Island og Færøyane.

Løland Motorverkstad i 1956. Foto: Telemark flyselskap AS

Ferje-verftet

Frå 1956 vart Fylkesbaatane ein av dei største kundane til Løland Motorverktad: Dei første Fylkesbaat-skipa var lokalbåtane "Hennøy", "Vågsøy" og "Tansøy", bygde i åra 1956-1959. Den første større ferga var "Bjørgvin", levert i 1962, og sidan har Løland bygd ei mengd ferjer til dette og andre rutelag. I 1958 fekk beddingen på Bø overbygg.

Då grunnleggjaren døydde i 1960, endra verksemda namn til Løland Motorverkstad, Jonas Lølands Søner. I 1969 vart det aksjeselskap med nytt namn – Løland Verft A/S med som dagleg leiar.

Skipsverft på Kjørneset

Verftshallen i Leirvik.

I 1975 starta bygging av eit nytt skipsverft med overbygd tørrdokk og djupvasskai på Kjørneset ved innløpet til Bøfjorden. Tørrdokka måler 130x20 meter og kan delast slik at ein kan byggje nye skip i indre delen og ta inn farty for reparasjon i den ytre delen mot sjøen. Over dokka er det montert store traverskraner, og den store kranen på utrustingskaia vart kjøpt brukt i Sverige og frakta heil på ein stor lekter til Leirvik.

Kostnadssprekk og konkurs

Anlegget var opphaveleg kostnadsrekna til 20 millionar kroner. Men då skipsverftet vart teke i bruk i 1978, var prislappen 42,8 millionar kroner. Løland fekk økonomiske vanskar og gjekk konkurs i 1979.

Magnus Løland tok kontakt med båtbyggjar John Kleven i Ulsteinvik, og saman med Fylkesbaatane og Lølands-familien skipa dei selskapet Kleven Løland A/S. Kleven Mek. Verksted eigde 65 prosent, Fylkesbaatane 25 prosent og Løland-familien 10 prosent av aksjane. I 1986 overtok Kleven aksjane til Fylkesbaatane. I 1990 gjekk Kleven-gruppa inn i Kværner-konsernet, og verftet fekk namnet Kværner Kleven Leirvik A.S.

Frå Kværner til Havyard

Då Kværner-konsernet kom i økonomiske vanskar i 1999, vart verfta i Florø og Førde overtekne av Kleven-familien, medan Leirvik-verftet vart seld til selskapet Havyard, eigd av Per Sævik i Fosnavåg og familien hans. Dei eig i 2001 også verftet på Løkjaneset i Eid (sjå Eid verft).

Havyard Leirvik AS har i 2001 165 tilsette, men kan sysselsetje kring 300 personar når nybygg skal klargjerast. Rysjedal Elektro er største lokale tenesteleverandør i Hyllestad kommune, og Leirvik Kro og Motell driv kantine og catering.