Forskar: Utkantkommunar går mot kollaps

Det er i juni 2018 og klokka er 14. Regnet pøser ned i industribygda Høyanger. Arbeidsfolka er ferdige med skiftet og går ut av hovudporten ved Hydro sitt aluminiumsverk. For 20 år sidan var 900 personar tilsett ved Hydro i Høyanger. No er det berre 170 igjen.

– Automatisering og effektivisering gjer at det har vorte langt færre arbeidsplassar i industrien. Det må til for å vere konkurransedyktig, seier Roy-Arve Ørnehaug (50) ved Hydro Aluminium.

– Når det ikkje er behov for fleire tilsette, tek dei sjølvsagt ikkje inn fleire, seier kollega Alfred Baggetun (58). Begge kjem frå Høyanger og begge har valt å jobbe ved hjørnesteinsbedrifta i bygda. Men mange har valt å flytte ut fordi det ikkje lenger finst attraktive arbeidsplassar i kommunen.

– Dyster framtid

Høyanger er eit av fleire hundre lokalsamfunn som kan gå ei dyster framtid i møte. Ifølgje forskar Hans Johan Breidablik ved Senter for Helseforsking i Helse Førde vil mange utkantkommunar vere heilt avhengige av arbeidsinnvandring for å unngå kollaps og avfolking.

Den tidlegare fagsjefen i Helse Førde legg fram ein tabell som viser utviklinga av tal personar i aldersgruppa 18 til 66 år i høve til talet på pensjonistar. Fram mot 2040 ser ein ei dramatisk utvikling i fleire fylke og i ei rekkje utkantkommunar.

Medan det i 2010 var over fire personar i arbeidsdyktig alder per pensjonist i Sogn og Fjordane, vil det i 2040 vere 2,35 folk i arbeid per pensjonist. I Høyanger vil det vere berre 1,65 personar i arbeid per pensjonist.

– Eit slikt samfunn vil ikkje vere berekraftig. Situasjonen i mange lokalsamfunn vil bli meir dramatisk enn mange greier å ta inn over seg, seier Breidablik.

Til samanlikning vil det i Oslo, som kjem best ut i tabellen, vere 4,35 arbeidsfolk per pensjonist i 2040. I Rogaland er talet 3,48. Hedmark kjem verst ut med berre 2,32 arbeidsfolk per pensjonist.

Uroa ordførar

I Høyanger ligg det nyoppussa rådhuset midt i sentrum. I fjerde etasje møter vi ordførar Petter Sortland (Ap) med eit alvorleg drag over andletet.

– Tala for Høyanger kan skremme vatnet av ein. Vi klarer ikkje å overleve på sikt med denne type nøkkeltal, seier han.

Ordføraren påpeikar at kommunen vil vere heilt avhengige av å kunne skape nye og attraktive arbeidsplassar.

– I tillegg vil vi vere avhengige av arbeidsinnvandring. Det kan faktisk også bli ei utfordring, seier han.